An Sean Phobal

An Sean Phobal - An Paróiste is sinne in Éirinn.

Roimh an Ghorta i lár an naoú chéad déag bhí daonra i bhfad níos mó sa tSean Phobal ná mar atá anois ann. Is ionann Gaeltacht na nDéise agus paróistí na Rinne agus an tSean Phobail. Suite ocht mile ó bhaile Dhun Garbhán is paróiste mór fairsing é An Sean Phobal, tuairim is 14 mhíle cearnach le 5 mhíle de chósta. Tá an chósta álainn, chorraitheach seo déanta suas as aillte (thimpeall 70 meadar ar airde), altáin agus bánna beaga. Tugann an féar ar bharr na haillte baile d’éanlaithe an fharraige. Is áit iontach é an Sean Phobal d’éaneolaithe agus do dhaoine le suim acu sa dúlra agus timpeallacht.

Is é an Teach Solais an gné saorga is mó sa cheantar, tá an fharraige anseo an-gharbh agus deirtear go bhfuil níos mó ná long bhriste amháin amach ón gcósta.
Ach tá foirgneamh eile ann atá i bhfad níos sinne ná an Teach Solais – is é sin an Carn meigiliotach réamh-Cheilteach a tógadh 4,000 bliana ó shin. Is é an t-aon sampla dá chuid i gContae Phort Láirge. Nuair a chíonn cuairteoir an radharc aoibhinn ó bharr na haille amach chomh fada le Teach Solais Hook Head agus Oirthear Phort Láirge ní haon ionadh gur roghnaíodh an áit seo mar ionad don Charn.

Teach Solais Cheann Mionáird

Is é George Halpin Senior a dhearaigh an solas is mó ar Cheann Mionáird. Tá an fhoirgneamh seo, atá déanta as gaineamhchloch dearg, suite ar bharr aille an tSean Phobail agus tá sé níos airde ós cionn leibhéal na farraige ná aon teach solais in Éirinn.
Chuir ceannaithe agus mairnéalaigh brú ar an Ballast Board chun Teach Solais a thógaint ar Oileán Chéipeal amach ó chósta Eochaille. Cuireadh tús leis an obair seo cé gur cheap Halpin go mbeadh Ceann Mionáird níos oiriúnaí mar ionad don solas. Bhi dul chun cinn maith déanta ag na tógálaithe nuair a d’athraigh tuairim an phobail agus beartaíodh ar an teach solais a thógaint ar Cheann Mionáird. Tar éis an-chuid díospóireachta, maille le hinchur ó Theach na Tríonóide agus An Aimiréalacht, tréagadh an suíomh ar Oileán Chéipeal agus cuireadh tús leis an obair ar Cheann Mionáird.
Bunaíodh an Teach Solais ar 1 Meitheamh 1851,an lá céanna le Teach Solais Bhaile an Choitín.
Tá túr bán le banda dubh ag an Teach Solais – cuireadh aibhléis isteach ann i Meán Fómhair 1964. lasann an solas gach 2.5 soicind le réimse ocht mhíle fichid toisc go bhfuil sé chomh ard ós cionn na farraige. Is é an Coimisinéir Solais atá i bhfeighil an Teach Solais, níl sé oscailte don phobail agus níl aon chead isteach ann.

Teach Solais Cheann Mionáird

Carn Chúirte Bhaile Na Moná

Tá ceann de na samplaí is luaithe in Éirinn de Charn Cúirte le feiscint in aice leis an Teach Solais. Níl ach ceithre shampla dá leithéad le fáil ó Dhún Dealgan go Gaillimh. De ghnath bíonn clós ós comhair an bhealaigh isteach go-dtí an seomra agus dá bhrí sin glaodh Carn Chúirte orthu. Tá an Charn Chúirte i mBaile na Móna sa tSean Phobail, glaotar an Chailleach Bhéarra ar go háitiúil. Tá sé suite tuairim is míle ón Teach Solais agus céad méadair ó imeall na haille. Is mór an scéal atá le hinsint ag an dealbh seo ach chun tuiscint níos fearr a d’fháilt ar a thábhacht caithfear dul siar níos faide.

Go gairid tar éis deireadh an Ré Oighir, thimpeall 15,000 B.C., bhí fir ag taisteal ó áit go háit, ag fiaich ainmhithe móra le húirlisí déanta as clocha agus cnámha agus ag cur futhú i bpluaiseanna. Tá an phéintéireacht álainn atá le feiscint sna pluaiseanna in Altar Mira sa Spáinn agus i Lascaux na Fraince mar fhianaise den saol seo. Is beag fianaise atá sa tír seo den saol seo áfach.

Bhí go leor féar fliuch gan mórán plandaí nó glasraí fágtha sa tír seo tar éis cúlú na oighearsruthanna, de réir mar a d’eírigh an aeráid níos teo bunaíodh tor agus sceacha agus thimpeall na hama seo bhí fia ollmhór coitianta in Éirinn. Cé nach bhfuil na fianna le feiscint sa tír níos mó bhíodar fairsing ag an am sin toisc nach raibh áitritheoirí móra eile ann chun tabhairt futhú agus iad a sheilg. Tá sé ráite go dtánathas ar chnámha fia, réinfhia agus béar in aice le Ceapach i gContae Phort Láirge. Glaofaí Sean-Ré na gCloch ar an aois seo.
Faoin bhliain 6,000 BC gearradh Éire amach ó mhór-roinn na hEorpa. De réir mar a d’eírigh an aeráid níos teo agu níos teo d’athraigh an tírdhreach go coillte dlúth agus foraíseacha. Bhí daoine tar éis taisteal ó Chríovh Lochlann go-dtí An Bhreatain agus Tuaisceart Éireann ach de bharr na foraíseacha ní rabhadar in ann an oiread sin taisteal a dhéanamh. Íosadh éanlaithe agus éisc don chuid is mó toisc nach raibh spás i measc na crainn d’ainmhithe agus cosúil le capaill agus fianna. Is beag cruthú nó rian dá stíl bheatha a d’fhág daoine ón Ré Mheánach na gCloch, seachas láithreán bruscar dá chuid ar bhruach abhann agus locha i Ros Comáin, Luimneach agus Ceatharlach ina raibh réimse beag úirlisí déanta as breochloch agus clocha eile. Bhí athrú mór le teacht ar an sochaí seo go luath nuair a bhí an duine, an sealgaire, ag iarraidh smacht a d’fháilt ar an oidhreacht mórthimpeall air – bhí na céad feirmeoirí ag obair cheana fhéin sa Mheán Oirthear
Faoi 3,000 BC toisc borradh agus fás an dhaonra sa Mhean Oirthear b’éigean dona daoine seo taisteal siar ó thuaidh go mór-roinn na hEorpa Thógadar leo na scileanna nua a bhí acu sa talmhaíocht, i bhfiadóireacht agus sníomh, in obair le leathar, i bpotadóireacht, i ndéantús úirlisí agus ciseáin. Tá sé ráite gurbh iad na daoine seo a bhunaigh na tuamaí meigiliotach sa tír seo, an tuam sa tSean Phobal san áireamh.

Tagann an focal meigiliotach ón nGréigis agus go liteartha is é an bhrí atá leis ná “cloch mór”. Is é an fhoirm is simplí den Charn atá ann ná cloch thríchosach le cloch trasna ar bharr mar chaipín ar a ghlaoití ‘dolmáin’. Cé go bhfuil dolmán coitianta in Éirinn bíonn cuma dhramatúil orthu uaireanta, tá sé ráite, mar shampla, go bhfuil meáchan 100 tonna ar an gcaipín ar an ndolmáin ag Browneshill i gCeatharlach. Tá dolmáin Pholl na Bhráine i gCo an Chláir ar cheann de na samplaí is fearr atá sa tír, agus é suite i dtírdhreach aolchloiche an Bhurren. Tá an tuama meigiliotach is cáiliúil sa tír i mBrú na Bóinne i gCo na Mí.
Go ginearálta is féidir tuamaí meigiliotach a roinnt i ndá ghrúpa:- uaigheanna áiléar agus uaigheanna dorchlaí. Maidir leis an uaigh áiléir, tugann an tainm le fios go raibh na daoine curtha i seomra fada cúng laistigh den tuam. Is féidir anm ghrúpa seo a bhriseadh síos níos mó :- an chairn chúirte, áiléir deisceartacha dingeacha agus áiléir tuaiscearteacha dingeacha. Glaoití Cairn Chúirte orthu toisc go raibh áiléar clúdaithe iontu dona uaigheanna mar aon le cúirt nó clós chun tosaigh i gcóir seirbhísí deasghnátha. De réir mar is eol dúinn faoi láthair is iad seo na samplaí is luaithe de thuam meigiliotach atá in Éirinn.
Is cairn chúirte atá i mBaile na Móna agus is é an t-aon sampla dá chuid atá in Oirdheisceart na tíre. De ghnáth tá teacht ar na tuamaí seo ó thuaidh ó Bhá an Chlodaigh san Iarthair agus i nDún Dealgan san Oirthear. Bheadh sé tógtha ag grúpa treibhe agus bheadh an-chuid oibre agus comhoibriú ag teastáilt chun é a chur le chéile. Bheadh go leor daoine curtha san uaigh seo freisin, bheadh na coirp dóite agus curtha san uaigh le potadóireacht, coirníní, clocha agus cnámha, mar aon le húirlisí a bheadh in úsáid sa tsaol eile.
Chuir TGE Powell tús le tochailt i mBaile na Móna i mBealtaine 1938 mar chuid den scéim tochalta a bhunaíodh chun cabhrú leis an léibhéal dífhostaíochta sa tír a bhí curtha i bhfeidhm ag an Oifig Oibreacha Poiblí i gcomhair leis an Múséam Náisiúnta. Dá bhrí gur déanadh creach ar ag dul siar na blianta ní rabhadar in ann méid an suímh a mheas, chomh maith leis sin déanadh creach freisin ar an dtaisce a bhí san uaigh. Thánadar, áfach, ar photadóireacht mhaisithe, píosaí breochlocha saorga agus ceirnín beag clochach, tá an cloch seo déanta as gaineamhchloch dhearg. Bhí ceirníní den tsaghas seo le feiscint in uaigheanna sa Bhriotáin, in Albain, sa Bhreatain Bheag agus i gContae Loch Garman. Cá bhfios cén creideamh a bhí ag na tógálaithe ach tá fianaise ann go dtugadar adhradh don ghrian, ar a laghad in áiteanna in Éirinn. Ach is léir go raibh pé chreideamh a bhí acu dochloíte mar go bhfuil samplaí de struchtúir den tsaghas seo le feiscint ar fuaid na hEorpa agus sa Afraic agus sa Áis freisin.

Cé nach bhfuil an Chairn Chúirte i mBaile na Móna millteach mór ná fíorthábhachtach ní féidir neamhaird a thabhairt ar a thábhacht ag an am gcéanna. Is féidir data a chur ar a théann chomh fada siar le 2000BC le linn an Ré Cré-umha luath. Is fianaise shoiléir é go raibh daoine ag lonnú sa tSean Phobal mar chuid de phobal eagraithe talmhaíochta. Tá cruthúnas eile den phobal seo le feiscint sna tuamaí meigiliotach atá i nGaulstown, i mBaile Mhaitiú agus i mBaile na nGearaigh in aice leis an dTrá Mhór, chomh maith le húirlis snasta déanta as cloch a fuaireadh in Eaglais, Co Phort Láirge atá sa Mhúséam Náisúnta fé láthair.
Nuair a bhí an uaigh seo fós in úsáid bhí deireadh ag teacht leis Ré dhéanach na gCloch. Le teacht an Ré Chré-umha go hÉireann cuireadh tús le déantús úirlisí cré-umha agus copar. Tháinig na taisceálaithe agus oibritheoirí miotal a tháinig go Port Láirge ar taisce miotal. Ag Bun Machan déanadh mianadóireacht ar chopar agus tá fianaise ann go raibh teilgcheárta nó monarcha uirlisí chré-umha ag imeall an phortaigh ag Cnoc Móna, taobh thiar de Dhún Garbhán.

Foinsí Eolais:-
A Short History of Waterford
The Places names of the Decies
By Rev. P. Power
The Course of Irish History
Edited by T. W. Moody and F. X. Martin
Chapter 2. Prehistoric Ireland by G. F. Mitchell
Antiquities if the Irish Countryside
By Sean P. O’Riordain
Guide to the National Monuments of Ireland
By Peter Harbison
Journal Royal Society of Antiquaries 6811938
Excavation of a megalithic tomb at Ballynamona Lower, Co. Waterford
By T. G. E. Powell (member)

.


Nascanna Suimiúila

• Irish Wildlife Trust - Caomhnú oidhreacht agus áit dhúchais ainmhithe na tíre.
• The Heritage Council - Is é an ról atá ag an gComhairle Oidhreachta ná polasaithe agus príorachtaí chun maitheasa ár noidhreacht náisiúnta a chur ar aghaidh agus chun tosaigh.
• Údarás na Gaeltachta - Tá an tUdarás freagrach as forbairt eacnamaíochta, sóisialta agus cultúrtha Gaeltachtaí na tire.
  
  
• Commissioner of Irish Lights - Grianghrafanna de thithe solas mórthimpeall na tire agus níos mó...
• Hook Lighthouse - Is sampla an-mhaith é Hook Lighthouse de theach solais meánaoiseach.
• The Lantern Room - Nascanna domhanda a bhaineanna le tithe solas.
  
  
• Dungarvan Museum - Is stór iontach an suíomh seo de ghrianghrafanna áitíúla stairiúil.
• Waterford County Council - Eagras rialtais le cumhacht chun cead pleanála a thabhairt don chairéal nó d’aon tionscnamh eile sa tSean Phobal.
• Coláiste na Rinne - Coláiste Gaeilge le cáil ar fuaid an domhain.
• Lickey River Concern Website - Eagras timpeallachta, deonach, pobalbhunaithe a bhunaíodh chun timpeallacht Iarthar Phort Láirge a chosaint agus a chaomhnú, go háirithe abhainn na Lice agus an oidhreacht a théann leis.
  

Baile | Nuacht | CCG | Ceantar | Grianghrafanna | Teagmháil CCG, An Sean Phobal, Co Phort Lairge, Éire CCG© - All Rights Reserved